Verslag Event Code Diversiteit & Inclusie

Voor dit vierde event Code Diversiteit & Inclusie is een stijlvol en passend toneel gekozen. The Colour Kitchen in Utrecht heeft duurzaam inclusief ondernemen namelijk als hoofdmissie. Vanaf één uur komen de deelnemers de locatie in de wijk Zuilen binnenlopen en worden ze hartelijk welkom geheten bij de deur. Ze krijgen hun persoonlijke badge aangereikt en met een Marokkaanse theeceremonie onthaald. De zon schijnt door de hoge ramen en iedereen staat gemoedelijk wat met elkaar te praten in afwachting van de middag. ‘Wat een fijne ontvangst’, zullen niet veel mensen expliciet hebben uitgesproken, maar zeker hebben gevoeld.  

In die uitnodigende ontvangstruimte staat echter slechts de helft van de deelnemers van vandaag, want de deelnemers zijn voor aankomst in twee groepen verdeeld. De tweede groep heeft vantevoren een e-mail gekregen met de instructie om via de zijkant van het gebouw naar binnen te gaan. Wanneer ze daar aankomen, ontvangen ze alleen de hoognodige instructies: ‘De badges liggen klaar en je kunt de pijlen volgen.’ Die pijlen voeren ze vervolgens via een medewerkerstrap en achtergang naar de zaal waar koffiekannen staan, waaruit ze zelf koffie kunnen schenken in kartonnen bekers en waar ze worden geïnstrueerd te gaan zitten aan tafels met een roze strik. Ze worden niet welkom geheten, zien minder personeel en krijgen zo een one size fits all – benadering.  

Rond half twee komt de andere helft, die van de theeceremonie, ook de zaal in, neemt plaats aan tafels met blauwe strikken en Amy Croqué trapt het programma af met haar persoonlijke verhaal. Ze vertelt over hoe ze zich ineens bewust werd van de limieten van sociale toegankelijkheid nadat ze door een heftig ongeluk niet meer aan de norm kon voldoen. Ze zag zich aan de rand van de maatschappij staan door haar beperkingen. Ze bleef uiteindelijk aan een oog blind, maar wist kracht te halen uit de hiphop-filosofie: uit niets iets maken en creativiteit om te floreren met wat je wel hebt. ‘Wisten jullie dat piraten een ooglapje vooral gebruiken om beter in het donker te zien?’ vraagt ze. Ze nodigt de zaal uit om een oog, met ooglapjes die op tafel klaar staan, te bedekken. ‘Hiermee wil ik jullie mijn blik geven en daarmee misschien ook een andere blik verruimen,’ vertelt ze en voegt er lachend aan toe: ‘Leuk om een zaal vol piraten te zien!’

Na het persoonlijke verhaal van Amy is dagvoorzitter Saber Benjah benieuwd wat men van de ontvangst van de dag vond. Er zit immers nogal verschil tussen hoe de twee groepen zijn ontvangen. Een aantal deelnemers geeft aan dat de looproute duidelijk aangegeven stond en dat het een mooie locatie is. Wanneer Benjah onthult dat de deelnemers bij aankomst in twee groepen ingedeeld zijn en wat het verschil precies was, ontstaat er wat reuring in de zaal. Benjah vraagt nu nog eens wat men ervan vond en of iemand wellicht dit verschil heeft gemerkt? Wat blijkt? Vooral de deelnemers uit de tweede groep merkten bij aankomst dat er onderscheid werd gemaakt.  

Sociale toegankelijkheid: een omgeving waar iedereen zich welkom en op zijn plaats voelt door waardering, de juiste bejegening en aandacht voor behoeften. Het contrast tussen twee groepen en hoe welkom zij zich voelen is soms heel subtiel en wordt niet vaak zo duidelijk benadrukt.  

Nadat de deelnemers uit de tweede groep ook thee hebben gekregen, is het woord aan de keynote spreker. Aminata Cairo, gepromoveerd antropoloog, spreker, adviseur en lector op het gebied van diversiteit en inclusie, geeft een verhelderend, maar vooral verbindend betoog over haar kijk op sociale toegankelijkheid. Ze legt in haar opening uit dat we onze wereld organiseren aan de hand van dominante verhalen en dat ze als antropoloog op zoek is naar welk verhaal we vasthouden, welke we misschien moeten loslaten en welke nieuwe verhalen we met elkaar kunnen maken. ‘Dominant en de ander’, noemt ze het. ‘We zitten allemaal wel eens aan de ene en een andere keer aan de andere kant. Dit is van belang omdat we niet van elkaar gescheiden zijn, we staan juist in verbinding met elkaar. Dit gaat over ons. We staan altijd in relatie tot elkaar.’ In debatten over inclusie van alle verhalen wordt bijvoorbeeld vaak gesproken over de white privilege die iemand heeft of dat een ander wel erg in een slachtofferrol blijft zitten. Een constructief gesprek is dan niet meer mogelijk. Er zijn mechanismes en ontwikkelingen van honderden jaren die hebben gezorgd dat we zijn waar we nu zijn en er zijn mechanismes die het stand houden. Taal is daar er een van. 

Cairo haalt vervolgens treffend (het ontbreken van) de theeceremonie bij ontvangst als voorbeeld van onze behoefte aan gezelligheid. Het moet wel gezellig blijven. Maar praten over discriminatie is niet gezellig en als je dit onderwerp aankaart, verwijten anderen je dat je de gezelligheid verstoort. Daarbij is er ook nog het mechanisme van conditionering. We zitten nu in een interessante, maar ook gevoelige periode waar bewustwording steeds sterker wordt. ‘Als mensen zeggen: ja, maar ik wist het niet, zeg ik ja, dat klopt zo zijn we geconditioneerd.’ Maar mensen achter de andere verhalen ziet zij niet als kwetsbaar. ‘Die zijn het wel gewend.’ Nee, juist die van het dominante verhaal zijn fragiel. ‘Als jij gewend bent dat jouw verhaal telt, dat je altijd als eerste mag spreken en altijd gelijkt hebt, valt het zwaar als je opeens stil moet zijn en moet luisteren.’ 

Aan de hand van de filosofie achter blues, Blues Aesthetics, legt ze uit dat een authentiek en eerlijk gesprek niet altijd gezellig kan zijn. ‘Je moet er doorheen en ruimte voor maken.’  

Door die ruimte geven blues en jazz ook een moment to shine. Cairo hekelt hiermee de afwachtende houding op dit onderwerp. We willen 10 best practices en tips, maar we moeten juist de stap zelf zetten en aan de slag. ‘Het maakt niet uit wat je niet weet. Als je de eerste stap neemt, komt die tweede ook wel.’ 

Er gebeurt veel, maar we zijn er nog lang niet, stelt Cairo. Er is nu bewustzijn dat er mensen over het hoofd zijn gezien. Deze mensen worden nu uitgenodigd, maar wel met de voorwaarde dat zij zich honderd procent aanpassen. De uitdaging hier is dat we, als er nieuwe mensen bijkomen, we ook gezamenlijk ons nieuwe verhaal gaan schrijven. Dus niet nieuwkomers laten aanpassen aan de norm, maar samen dit veranderproces aangaan. ‘Er is namelijk een reden waarom die mensen er in de eerste plaats niet waren. Dat mechanisme moet aangepakt worden, want als dat niet gebeurt, gaan diezelfde mensen weer gillend de deur uit. Die confrontatie is pijnlijk en niet gezellig.’ Om dat proces gezamenlijk door te maken, is er ruimte nodig voor het delen van persoonlijke verhalen. Het delen van een  verhaal behoeft daarbij veiligheid, alleen een uitnodiging is niet voldoende. Niks doen is geen optie meer, volgens Cairo. ‘Identificeer, begrijp en verstoor de mechanismen,’ stelt ze. ‘En ondersteun en faciliteer mensen om hun verhaal te delen. Dit gaat niet over mij, jou, mijn of dein. Dit gaat over ons.’   

Wanneer Cairo onder luid applaus haar keynote afsluit, mogen de deelnemers zelf aan de slag. Tijdens de verdiepende tafelgesprekken buigen ze zich over de vragen: Wat betekent sociale toegankelijkheid voor jou? Waar wil je naartoe? En hoe ga je jouw ambitie realiseren? De woorden van Aminata Cairo zingen nog door de zaal: men wil ruimte maken voor andere verhalen. Geïnspireerd door de open en eerlijke sfeer die het programma tot nu toe uitstraalt, ontstaan er al snel authentieke gesprekken en bij de vraag hoe sociale toegankelijkheid te vergroten, laten de deelnemers hun creatieve talent zien. Er worden diverse oplossingen bedacht. Van ideeën voor geagendeerde ruimte voor gesprekken en vergroting van bewustzijn tot het creëren van balans tussen alle medewerkers door ze vroeg in het proces mee te nemen, de visie te delen en te trainen. Zo zou een organisatie minder wit gemaakt kunnen worden. ‘Creatieve oplossingen kunnen trouwens ook voor meerdere groepen interessant zijn,’ vertelt een tafelgenoot. Een speciaal ontwikkelde saxofoon voor mensen die maar met een hand kunnen spelen, blijkt inmiddels ook een uitkomst voor slechtziende mensen. ‘Zij kunnen namelijk met de vrije hand in braille de noten kunnen lezen.’  

Na de vruchtbare tafelgesprekken is het tijd voor de uitreiking van de &Awards. Percussietrio Djembe-Amara zorgt met hun West-Afrikaanse muziek voor de perfecte overgang naar dit feestelijke gedeelte van de middag. Directeur Stimuleringsfonds voor de Creatieve industrie Syb Groeneveld benadrukt nog eens het verhaal van Cairo en legt uit dat de &Awards een podium bieden aan andere verhalen. Artistiek directeur van Theater Rotterdam en theatermaker Alida Dors is winnaar van de &Award Persoonsprijs van  € 5.000,-. Jurylid Char Li Chung noemt haar de vernieuwer die de Nederlandse theaterwereld nodig heeft en iemand die laat zien hoe een inclusief beleid een succesformule wordt. De jury roemt de manier waarop de winnaar van de &Award Projectprijs kleur op tv en het witte doek representeert en zo belangrijke veranderingen teweeg heeft gebracht. KLEUR is een aanjager tot diversiteit en inclusiviteit in de Nederlandse televisie- filmindustrie en ontvangt met deze prijs € 20.000,-. ‘Het is een prachtige erkenning en een stimulans om door te gaan,’ vertelt Manoushka Zeegelaar Breeveld me na afloop. Dat te bedenken nadat zij en mede-oprichtster Iraida Markus-Meerzorg een paar jaar geleden ontmoedigd door wat ze meemaakten aan de keukentafel zaten en dachten ‘ok, laten we het nog één keer proberen.’ Zij richtten vervolgens KLEUR op en met succes. KLEUR maakte inmiddels verschillende programma’s met HUMAN, het Nederlands Film Festival en NPO en begin volgend jaar publiceren zij de resultaten van hun onderzoek op dit thema. We zijn er nog niet, zoals Aminata Cairo stelde, maar, zo blijkt vandaag, de ruimte voor andere verhalen wordt langzaamaan wel groter. 

Dit verslag is geschreven door Marlies Lam. Bekijk de foto’s door Anna van Kooij via deze Facebookpagina.