Hoe kijken Molukse jongeren tegen hun geschiedenis aan?

Tekst: Joost Groeneboer

Menyala, wat betekent dat? Waar gaat de tentoonstelling over?
Jan: ‘De titel komt uit de jongerenwerkgroep die de tentoonstelling samen met ons heeft gemaakt. Menyala betekent schitteren in het Maleis. Om het verhaal van de Molukkers zelf te vertellen en niet alleen de geijkte punten uit de geschiedenis. We wilden niet alleen de pijn en het verdriet laten zien, maar vooral het doorzettingsvermogen en de veerkracht waarmee de Molukkers in Drenthe zelf iets van hun leven hebben gemaakt. 

Het eerste deel van de tentoonstelling loopt tot de komst van de Molukkers naar Nederland in 1951. En dan volgen er nog vijf thema’s: identiteit, idealen, integratie, samen en toekomst. Bij het laatste thema komen de jongeren van de werkgroep uitgebreid aan het woord over het begrip ‘menyala’ en hoe zij aankijken tegen hun persoonlijke Molukse geschiedenis.’

Wat was dat voor werkgroep? Hoe zijn jullie bij de samenstelling van de tentoonstelling te werk gegaan?
Jonathan: ‘Als conservator geschiedenis was Jan verantwoordelijk voor de inhoud. Als medewerker programma en naoberschap – ik doe dat nu twee jaar – houd ik me bezig inclusie en diversiteit en met het aanboren van nieuwe doelgroepen voor het museum. Om de Molukse bevolking in Drenthe actief bij de tentoonstelling te betrekken, heb ik een werkgroep met zeven jonge Molukkers in het leven geroepen en deze begeleid. Jan had veel contact met een klankbordgroep tweede generatie Molukkers. En ook op andere niveaus hebben we met de gemeenschap samengewerkt, met Molukse vormgevers en adviseurs bijvoorbeeld.’
Jan: ‘En dan heb je nog de bruikleengevers. Tachtig procent van de objecten komt van de Molukse bevolking zelf. Daar hebben we ook uitgebreide gesprekken mee gevoerd.’


Werkgroep Menyala. Achterste rij van links naar rechts: Alycia Schiphof, Gloria Lappya, Miguell Kaidel en Demi Terinathe. Voorste rij van links naar rechts: Matheus Pattinasarany, Rachelle Houtman en Zoë Nunumete. Foto: Sake Elzinga

Hoe zijn jullie erbij betrokken geraakt, Gloria en Matheus?
Gloria: ‘Jonathan heeft ons benaderd en daarna volgde er een onlinegesprek. Over wat wij graag in de tentoonstelling zouden willen zien.’ 
Matheus: ‘Ik was er benieuwd naar hoe het museum het verhaal van de Molukkers in Drenthe wilde vertellen. Hun insteek vond ik heel verfrissend, dus stapte ik er met beide benen in.’
Jonathan: Het was een heel natuurlijk proces. Een paar jongeren ontmoette ik tijdens een lezing van Coen Verbraak naar aanleiding van diens documentaireserie Molukkers in Nederland. Miguell Kaidel, die rechts achter me zat, stelde een paar heel scherpe vragen aan Verbraak, over waarom hij zo weinig jongeren had geïnterviewd. Dat was een perspectief dat Miguell erg miste. 
Ik heb met de jongeren veel gepraat over hoe de co-creatiegroep eruit moest zien. Veel van de Molukse geschiedenis wordt verteld vanuit de tweede generatie, maar ik was benieuwd hoe de nieuwere generatie er tegenaan kijkt. We hebben geprobeerd een zo divers mogelijke groep samen te stellen, vanuit verschillende plekken in Drenthe en met divers talent. Zo zit er een DJ in de groep, een sociaal werker en een antropoloog. We zochten jongeren die een beetje open minded zijn, maar ook kritisch en betrokken. Gloria bijvoorbeeld heeft het gedicht Ontwijk geschreven, waarin ze best kritisch is over de Molukse wijk. Daar spreekt heel wat durf uit.’ 
Gloria: ‘Dat is waar het voor mij eigenlijk mee begonnen is. Dat mijn gedichten worden gehoord. Dat gedicht begint met ‘dromen gaan dood in de wijk’. En ja, als je weet hoe een Molukse wijk in elkaar zit, is dat best wel een heftig statement.’

In hoeverre hebben jullie de Molukse geschiedenis van huis uit meegekregen?
Matheus: ‘Van huis uit krijg je natuurlijk wel de standaard Molukse canon een beetje mee. En verder vooral onze eigen familiegeschiedenis. Over de pijnlijke passages werd nauwelijks gepraat en over de politieke kant nog minder.’ 
Gloria: ‘Ik ben opgegroeid in een Molukse wijk en heb dat Molukse stuk dus wel meegekregen. Kunstenaar en RMS-activist Joenoes Ririmasse was mijn oom, maar over zijn verleden als actievoerder hadden we het binnen de familie niet. Molukkers zijn niet echt praters; het is gebeurd.’
Matheus: ‘Als jongens praatten we er vroeger met veel bravoure over hoe we de Molukken terug zouden veroveren en er een vrije republiek vestigen. Dat de belofte van de Nederlandse staat dat onze ouders weer terug naar de Molukken zouden kunnen werd gehouden. Nu uiten we ons meer creatief.’
Gloria: ‘We proberen ons volk op onze eigen manier te helpen met wat we hier in Nederland hebben geleerd.’

Waar moest de tentoonstelling wat jullie betreft over gaan?
Matheus: ‘Ik vond het heel belangrijk dat het menselijke verhaal wordt verteld. Hoe de Molukkers in Drenthe zelf naar hun geschiedenis kijken. Wat ging er in hen om?’ 
Gloria: ‘Ik vond het ook belangrijk dat de diversiteit binnen de Molukse gemeenschap goed naar voren komt. Wij komen niet allemaal van één eiland en hebben heel verschillende tradities en gebruiken.’
Jonathan: ‘Molukkers voelen zich vaak niet gehoord. Ik denk dat het vanuit het museum gezien belangrijk is om niet zelfingenomen te zijn en goed te luisteren naar alle nuances die er liggen. Binnen de gemeenschap wordt er over heel veel dingen heel verschillend gedacht. Er zitten zoveel gevoeligheden in dit onderwerp.’

Kenden jullie het museum al, zijn er dingen die je er miste?
Matheus: ‘Eerlijk gezegd heb ik het nooit zo bekeken. Normaal gesproken kom je voor een bepaalde tentoonstelling. In mijn achterhoofd vond ik het wel vreemd dat er in een museum dat over Drenthe gaat geen apart vast stuk over de Molukkers was. Maar aan de andere kant werd er op school aan onze geschiedenis ook nauwelijks aandacht besteed.’

Overzichtsfoto Menyala – De buitengewone geschiedenis van de Molukkers in Drenthe, Foto: Sake Elzinga

Het merendeel van de objecten komt van bruikleengevers en andere musea. Verzamelt het Drents Museum het Molukse erfgoed dan zelf niet actief?
Jan: ‘Dat klopt, ik denk dat wij in de hele collectie maar vijf objecten hadden die direct aan de Molukse geschiedenis te koppelen vielen. En daarvan waren er maar drie bruikbaar. Over het algemeen kun je stellen dat de geschiedenis van nieuwkomers nauwelijks in de collectie van het museum vertegenwoordigd is. Als je bedenkt dat de oprichters van het museum de geschiedenis van de Drenten – waar komen wij vandaan? – probeerden te herleiden naar de hunebedbouwers, is dat niet zo gek. In dat perspectief waren nieuwkomers niet erg interessant. Nu kijken we daar anders tegenaan en willen we de gaten in onze collectie heel graag dichten. Dat geldt niet alleen voor de Molukkers maar ook voor andere groepen in Drenthe waar we nauwelijks iets van in de collectie hebben. Maar dat staat los van de tentoonstelling, dat is een volgende stap.’

Elk object vertelt een verhaal. Hoe hebben jullie die opgehaald?
Jonathan: ‘In de eerste helft van 2022 is de werkgroep binnen de eigen gemeenschap echt op zoek gegaan naar objecten en hun verhalen. Yvette Kopijn van Stichting VerhalenOverLeven heeft de jongeren getraind in interviewtechnieken, zodat zij goed beslagen ten ijs zouden komen.’ 
Matheus: ‘Die interviewtechnieken waren in theorie heel handig, maar in de praktijk liep het vaak anders. Als ik ergens binnenkwam werd me eerst gevraagd of ik al gegeten had en als we dan om tafel zaten, raakten we vanzelf met elkaar aan de praat. Dan was het zo gezellig dat ik bijna vergat om het gesprek op te nemen.’ 


Overzichtsfoto Menyala – De buitengewone geschiedenis van de Molukkers in Drenthe, Foto: Sake Elzinga

In hoeverre is het personeel van het Drents Museum een afspiegeling van de bevolking? Als een van de jongeren bij jullie voor een baan zou aankloppen, maken ze dan een kans?
Jan: ‘We hebben een aantal Molukse collega’s en onze directeur heeft een Molukse achtergrond. Maar ik vind het wel een interessante en uitdagende vraagstelling. Op een of andere manier zitten we vast in de manier waarop we dingen organiseren. Want we hebben zoals bijna elk museum vaste functies: beveiligers, schoonmakers, directeuren, conservatoren, educatoren, enzovoort. Bij iedere vacature proberen we in principe te kijken in hoeverre we ons personeelsbestand diverser kunnen krijgen. Maar het zou ook wel eens heel verfrissend kunnen zijn om te zeggen van: moeten we nou per se in diezelfde hokjes blijven denken of zouden er ook vrijere rollen denkbaar zijn? Zouden we misschien iemand kunnen aannemen gewoon op grond van het feit dat die heel bijzondere kwaliteiten heeft? Maar zo denken wij vaak niet.’ 
Jonathan: ‘We hebben sinds kort een werkgroep diversiteit & inclusie die over dit soort vraagstukken nadenkt. Over drempels bij werving en dat soort zaken. We proberen nu structureel meer groepen bij het museum te betrekken. Co-creatie is één middel daarvoor. Als Menyala klaar is, moeten we kijken hoe we dat voortzetten. Want we willen heel graag dat Molukkers straks ook naar onze Van Gogh-tentoonstelling komen, of onze nieuwe collectiepresentatie.’


Foto Molukse kinderen in het Drentse woonoord Geesbrug, Collectie Museum Maluku

In hoeverre is er sprake van een gedeeld verleden? Is Menyala het verhaal van de Molukkers of van ons allemaal?
Jan: Ik denk dat verhoudingsgewijs veel mensen in Drenthe het ook wel als onze geschiedenis zien, als je de op kaartjes geschreven reacties van onze bezoekers leest.’
Jonathan: ‘Bezoekers schrijven dat ze veel geleerd hebben, dat er veel was waarvan ze nog niets wisten. Van zowel Molukse als niet-Molukse kant. Geen Drent op leeftijd die zich de acties niet kan herinneren. Maar het verhaal erachter, het waarom is vaak nog onbekend.’

Wat voor nieuws heeft het gebracht om op deze manier te werken?
Jan: ‘De grootste verdienste van de werkgroep is geweest, dat ze het Menyala-gevoel erin hebben gebracht. De veerkracht, de inspiratie die je ook uit dit verhaal kunt halen. Ik denk dat dat echt een hele grote toegevoegde waarde is, die de tentoonstelling ook anders dan andere maakt. Als we een andere groep mensen hadden genomen, van een andere leeftijd en uit een andere hoek, dan was hij weer heel anders geworden. Menyala is voor mijn gevoel echt terug te voeren op deze zeven jonge mensen.’

Campagnebeeld tentoonstelling Menyala – De buitengewone geschiedenis van de Molukkers in Drenthe

Menyala, de buitengewone geschiedenis van de Molukkers in Drenthe, is nog tot en met 1 oktober 2023 in het Drents Museum te zien. 
Op 19 augustus staat het museum open voor Prikkelarm bezoek. Elke tweede zaterdag is er een Rondleiding in Nederlandse gebarentaal. En elke vierde zaterdag is er een Ooggetuigenrondleiding. Raadpleeg de website voor het hele educatie- en activiteitenprogramma.