Co-creatie kan niet zonder een gelijkwaardige samenwerking
Het belang van co-creatie reikt verder dan simpelweg samenwerken; het vereist een gelijkwaardige en betrokken samenwerking die gericht is op het gezamenlijk creëren van iets nieuws. Terwijl bij participatie deelnemers meewerken aan een vooraf bepaald resultaat, vraagt co-creatie om een meer dynamische aanpak. Het draait om een bijzondere vorm van samenwerking waar gelijkwaardigheid en procesgericht handelen centraal staan.
Gonca Yalçıner, manager Educatie en Participatie bij het Amsterdam Museum, en haar team hebben een handige toolkit ontwikkeld om co-creatie effectief te kunnen omarmen. “Het gaat niet alleen om het eindproduct; het is essentieel om de tijd te nemen en een gedeelde taal te ontwikkelen,” benadrukt Yalçıner.
Foto: Tirza Lempers
Gezichten van Noord-Holland Het Amsterdam Museum en het Frans Hals Museum uit Haarlem hebben hun handen ineengeslagen voor het co-creatieproject Gezichten van Noord-Holland. Aangezien beide musea het presenteren van verschillende perspectieven essentieel vinden, hebben zij gezamenlijk dit project geïnitieerd. In een samenleving die divers is, zoeken musea en culturele organisaties naar nieuwe manieren om relevant en representatief te zijn voor een breed publiek. Dit doen ze ook aan de hand van de toolkit en door met culturele en maatschappelijke organisaties actief op zoek te gaan naar gemeenschappen die niet altijd gerepresenteerd zijn in de musea. Deelnemers uit deze gemeenschappen reflecteren samen met kunstenaars op groepsportretten uit de collecties, en maken vervolgens nieuwe portretten (co-creaties). De verzamelde portretten worden tentoongesteld in Amsterdam en in Haarlem.
Een nieuwe definitie Tijdens de General Conference in Praag, op 24 augustus 2022, kwam de International Council of Museums (ICOM) bijeen om te stemmen voor een nieuwe museumdefinitie. Maar liefst 92,4% van de aanwezigen stemde voor; hiermee was de nieuwe definitie een feit: ‘Museums operate and communicate ethically, professionally and with the participation of communities.’ Naast aandacht voor duurzaamheid en inclusie behoort samenwerken met gemeenschappen ook tot kerntaken van musea wereldwijd. In een samenleving die steeds meer divers wordt zoeken musea naar nieuwe manieren om relevant en representatief te zijn voor een breed publiek. Naast programma’s over of voor gemeenschappen te ontwikkelen, verschuift de focus nu ook naar samenwerkingen met gemeenschappen.
Co-creatie wordt steeds meer populair, maar het is zeker geen nieuw of modeverschijnsel. De wortels ervan liggen in de community art. In de jaren 1960 kwam deze kunst- vorm tot bloei door de sociaal-artistieke activiteiten van o.a. Britse kunstenaars. Op basis van ruim tien jaar aan ervaring wil het Amsterdam Museum bijdragen aan de ontwikkeling van een praktische methode. De publicatie ‘Collecting the City’ is een eerste stap naar een gemeenschappelijke taal en tool omtrent co-creatie voor en met partnermusea. Groepsportret Flinty’s: door kunstenaar AiRich. Methode De tentoonstellingen en programma’s die het Amsterdam Museum met partners en bewoners ontwikkelt, rusten op de methode van co-creatie. De daaraan verbonden werkwijzen en het onderwerp van deze publicatie krijgen de afgelopen jaren veel aandacht. Vooral onder musea die streven naar een inclusievere totstandkoming van hun aanbod. Met de publicatie wil het partnermusea inspiratie en praktische handvatten bieden voor het werken vanuit co-creatie. De publicatie zelf is ook een work in progress om de methode van co-creatie van het Amsterdam Museum verder te ontwikkelen samen met partnermusea. Alle projecten vertrekken vanuit dezelfde vier kernwaarden, die samen de methode van co-creatie van het Amsterdam Museum omvatten: Gelijkwaardigheid, Wederkerigheid, Kracht (empowerment) en Verbondenheid (belonging).
“Mensen de regie geven is heel erg belangrijk. We zijn daarom altijd op zoek naar de verbondenheid. Daarop is de toolkit ook ontstaan”, zo vertelt Gonca Yalçıner. Ze begon de toolkit vorm te geven met het project ‘Vrouwen van Nieuw-West’, hier werden later de learnings van andere co-creatieprojecten aan toegevoegd.. “Je moet mensen constant uitnodigen om anders te denken. Soms sluiten mensen zich af. Het is ook belangrijk om dat geluid te horen. Als we onvoldoende vragen krijgen, dan gaan we ons achter de oren krabben”.
Het co-creatieproces bestaat uit vier fases: de onderzoeksfase, voorbereidingsfase, uitvoeringsfase en evaluatiefase. Er is geen chronologische volgorde voor die fases en het is daarnaast goed om te weten dat in de praktijk processen zich vaak anders ontwikkelen of stappen parallel lopen. Naast meer dan voldoende tijd, heeft Gonca nog ander advies. Het moet wel echt je ding zijn om hiermee aan de slag te gaan. Het is niet moeilijk, als je het vanuit oprechtheid doet kom je een heel eind. “Mensen hebben direct door wanneer je alleen iets komt halen. Je moet er heel actief mee aan de slag. Door actief uit te nodigen en continu jezelf uit te dagen, kun je de vruchten plukken van een creatief en verrijkend co-creatieproces. Het is een avontuur dat je moet omarmen en waarin je keer op keer nieuwe mogelijkheden kunt ontdekken.
