Met erfgoed maak je maatschappelijke issues zichtbaar

Milena Mulders is initiatiefnemer van Migratiemuseum Heerlen. Momenteel werkt zij in samenwerking met het Limburgs Museum aan een langjarig vervolgproject over het participatief verzamelen en delen van erfgoed en verhalen van hedendaagse arbeidsmigratie.

Als iemand me vraagt wat ik doe, is dat best lastig uitleggen. Ik studeerde journalistiek, maar ben geen echte journalist meer. Maar ik gebruik mijn journalistieke vaardigheden wel, om die dingen te doen die volgens mij belangrijk zijn. Eén van de skills die je als journalist ontwikkelt, is een neus voor wat er in de samenleving speelt en wat urgent is.

Zelf heb ik ook een migratiegeschiedenis: mijn grootvader uit Slovenië werkte voor de oorlog als mijnwerker in Limburg en mijn moeder is in Joegoslavië geboren en kwam in de jaren vijftig voor een beter leven naar Nederland. Ik woon zelf in Amsterdam maar kom uit het ‘Randland’ (Zuid-Limburg). Hierdoor heb ik denk ik een sterk ontwikkeld gevoel voor vooroordelen en machtsverhoudingen.

Ik geloof erin dat erfgoed een goed middel is om sociaal-maatschappelijke issues zichtbaar, bespreekbaar en maakbaar te maken. In 2019 realiseerde ik Migratiemuseum Heerlen. Wat begon als een persoonlijke ode aan de eerste multiculturele samenleving van Limburg, ontwikkelde zich tot een plek voor ontmoeting en dialoog voor iedereen. Mijn grootste uitdaging: loslaten, niet bang zijn.

Nadat het pop-up museum zijn deuren sloot, werd ik door de Provincie Limburg gevraagd om naar Noord-Limburg te komen. Daar wonen en werken momenteel de meeste arbeidsmigranten uit de zogenaamde MOE-landen (lidstaten van de Europese Unie die voorheen tot het Oostblok behoorden – red.). Er zijn veel parallellen te trekken tussen vroeger en nu. Arbeidsmigranten worden nog steeds behandeld als tweederangsburgers, zo bleek onder andere uit een rapport van het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten dat vorig jaar verscheen. Dat heeft alles te maken met de mythe van de tijdelijkheid: waarom investeren in mensen die hier toch maar kort blijven?

Maar de geschiedenis leert: arbeidsmigranten blijven ook, kopen huizen, krijgen kinderen, ze worden oud hier en hun kinderen gaan hier naar school, studeren, stichten eigen gezinnen, worden Nederlanders. Als we iets moeten leren van de geschiedenis dan is het dat. Het besef laten doordringen dat nieuwkomers Nederlanders worden en wat dat betekent voor de wereld om ons heen. Iedereen wil, nee moet zich kunnen herkennen!

Een van de projecten waar ik nu samen met migratiehistoricus Hanneke Verbeek aan werk, draait om een maquette van het voormalige AZC Markelo, door een van de bewoners minutieus nagebouwd. Dit asielzoekerscentrum (azc) heeft 21 jaar bestaan en was voor heel veel kinderen die er kort of heel lang woonden de belangrijkste plek op aarde. De plek waar ze rust vonden en opnieuw wortelden. De plek waar ze door hun schooljuf werden gezien en gehoord. Een plek van verdriet ook, van trauma en verlies. Het enige wat anno nu van de plek over is, is dus die maquette.

Ik kende de maquette uit de film Asielzoeka’s van Sergej Kreso (over jongeren die heimwee hebben naar het azc). Op een dag moest de maquette weg van de plek waar hij tijdelijk stond, maar waar naartoe? Ik zag de oproep en begreep de urgentie om het object te redden. Binnen twee dagen vonden Hanneke en ik de directeur van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Leo Lucassen, bereid om de maquette in hun depot op te slaan, totdat er een permanente plek voor gevonden was.

Het was het begin van een reflectief proces, vooral voor onszelf. Want, vroegen we ons af, gaat het hier om nationale geschiedenis en om een object dat eigenlijk thuishoort in het Rijksmuseum? Wíj vonden van wel. Maar geïnspireerd door het Europese Verdrag van Faro, dat de maatschappelijke en verbindende waarde van erfgoed benadrukt, realiseerden we ons dat dat ‘wij’ er niet toe doet. Of nee, dat ‘wij’ slechts één perspectief zijn in het geheel.

We besloten er een project van te maken en in gesprek te gaan met ex-bewoners van AZC Markelo (waaronder de maker van de maquette) en een erfgoedgemeenschap van voormalige azc-bewoners om samen te bepalen wat er met de maquette gebeuren moet. Moet ze naar het Rijksmuseum? Maak je er een film van om te zetten op scholen? Of kan ze weg?

De erfgoedsector zou vind ik veel meer op deze manier moeten werken: proactief, met de poten in de klei en in dienst van de samenleving in plaats van andersom. Wat dat betekent? Loslaten, niet bang zijn.

Geïnteresseerd in dit project of mijn werkwijze?
Mail me gerust: milenamulders@gmail.com

In de open mic schrijft of vertelt een professional een persoonlijk verhaal, een hartekreet of een visie op diversiteit en/of inclusie, om te inspireren, te motiveren en van te leren.